Prof. dr. Zymer Ujkan Neziri lindi më 6.11.1946 në Siparant (Zahaq) të Pejës në një familje të ardhur nga Shtupeqi i Vogël i Rugovës. Ka doktoruar më 1995 në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës për temën “Poezia legjendare e Rugovës”. Një kohë ka punuar në arsim, por është përndjekur nga regjimi serb, për shkak të veprimtarisë kombëtare. Më 1971 pranohet asistent në Degën e Folklorit dhe të Etnologjisë të Institutit Albanologjik të Prishtinës, nga përjashtohet me urdhër politik, më 1973, ndërsa rikthehet aty vetëm në vitin 1992, ku ka marrë edhe titullin më të lartë, më 2003, këshilltar shkencor / prof. dr. Ka qenë udhëheqës i Degës së Folklorit në IAP dhe anëtar i redaksisë së revistës “Gjurmime albanologjike, Folklor dhe etnologji”.
Veprimtaria kërkimore-shkencore
Prof. dr. Zymer Neziri është epikolog i shquar, i cili ka mbledhur në terrren, në viset tona, në pesë shtete të Ballkanit, kryesisht këngë epike historike e legjendare dhe ka hulumtuar dorëshkrime arkivore nga fusha e epikës gojore shqiptare, brenda e jashtë vendit. Ka realizuar në terren dy projekte shumë të mëdha: Koleksionin nga Rugova (1979-1988) «Këngë të kreshnikëve dhe balada», në 15 vëllime, të incizuara e të shkruara, me mbi 100 mijë vargje, si dhe Koleksionin po në 15 vëllime këngësh të kreshnikëve nga pesë vende të Ballkanit (2012-2016), po ashtu me mbi 100 mijë vargje të shkruara dhe (shumica) të incizuara me kamerë, që janë dëshmi e dosjes së Eposit të Kreshnikëve për UNESCO.
Në Universitetin e Harvardit ka hulumtuar Koleksionin e profesorit amerikan Millmen Peri (Milman Parry) për epikën gojore shqiptare, të mbledhur dhe të incizuar më 1934-1935 në pjesën veriore të Vilajetit të Kosovës, në Sanxhakun e Pazarit. Po ashtu, aty ka hulumtuar edhe në Koleksionin e ndihmësit të tij, Allbert Llord (Albert Lord), këngë epike nga Shqipëria e Veriut, të shënuara më 1937. Gjithashtu, disa vjet ka hulumtuar në terren familjet e pasardhësve të atyre lahutarëve të Llordit nga Shqipëria e Veriut. Tash është anëtar i ekipit të projektit ndërkombëtar për botimin e librit shqip-anglisht të dorëshkimeve nga fusha e poezisë gojore shqiptare, kryesisht këngë të kreshnikëve, në Koleksionin e Millmen Perit, ku janë edhe profesorët David Elmer (Universiteti i Harvardit), Nicola Scaldaferri (Universiteti i Milanos) dhe John Kosti (Universiteti i Teksasit në Austin). Edhe në Akademinë e Shkencave dhe në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë në Vjenë ka realizuar projektin “Dorëshkrimet shqip të folklorit të Maksimilian Lambercit (Maximilian Lambertz)”.
Ka paraqitur kumtesa në konferenca shkencore kombëtare e ndërkombëtare nga fusha e epikës gojore shqiptare në disa qendra të njohura studimore në Ballkan, Europë, Azi dhe Amerikë. Është anëtar i Shoqatës Ndërkombëtare të Etnologjisë dhe të Folklorit /Societé Internationale d’Ethnologie et de Folklore/SIEF dhe anëtar i Shoqatës Ndërkombëtare të Studimeve Epike/ The International Association of Epic Studies/. Për kontributin shkencor është nderuar me çmimin amerikan Medalja e Artë nga Instituti Biografik Amerikan në Karolina e Veriut (2012) dhe me çmimin europian “Mendim Special” nga Europa Nostra në Madrid (2016), për hulumtim në projektin Eposi i Kreshnikëve në pesë shtete të Ballkanit.
Zymer U. Neziri ishte organizator ose bashkorganizator i disa simpoziumeve e sesioneve shkencore. Më 2010 e 2014 ka organizuar dy konferenca të mëdha shkencore ndërkombëtare në IAP, me QSA-në, për Eposin e Kreshnikëve. Tani është në krye të Komisionit qeveritar të Kosovës për përgatitjen e dosjes së Eposit të Kreshnikëve për UNESCO.
Veprimtaria pedagogjike
Prof. dr. Zymer U. Neziri është edhe profesor universitar. Ka ligjëruar lëndët nga fushat etnokulturë, letërsi dhe shkrim akademik në universitetet në Prishtinë, Prizren, Shkup e Tetovë. Po ashtu ka ligjëruar si profesor i ftuar edhe në disa qendra universitare të Europës, si në Austri, Francë, Itali e Poloni dhe në universitetet shqiptare në Tiranë, Durrës, Gjirokastër e Shkodër. Ka qenë anëtar ose mentor në disa komisione për magjistratura e doktorata dhe referues për tituj shkencorë e arsimorë. Ka marrë edhe shumë çmime e mirënjohje kombëtare për kontributin arsimor, kulturor e shkencor. Më 2012 ishte kandidat për Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Zymer U. Neziri është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe laureat i çmimit «Pjetër Bogdani» të LSHK-së më 2009 për veprën “Studime për folklorin, II: Epika gojore dhe etnokultura”.
Veprimtaria botuese
Vëllimi «Epika legjendare e Rugovës», V (IAP, 1997); antologjia «Këngë të kreshnikëve» (1999, 2001, 2003, 2009, 2011, 2013); monografia «Poetika e krahasimit. Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë» (IAP, 2004); përmbledhja «Studime për folklorin, I: Eposi i Kreshnikëve dhe epika historike» (IAP, 2006); përmbledhja «Studime për folklorin, II: Epika gojore dhe etnokultura» (IAP, 2008); vëllimi «Epika legjendare e Rugovës», I (IAP, 2009); vëllimi «Epika legjendare e Rugovës», II (IAP, 2011); «Antologjia» e 15 vëllimeve të projektit E5, 30 këngë, përgatitja për shtyp, pjesa I e së cilës u botua anglisht në SHBA (2016); përmbledhja «Studime për folklorin, III: Ndihmesa për Eposin e Kreshnikëve» (IAP, në shtyp). Gjithashtu ka botuar monografitë «Isa Demaj-jeta dhe veprimtaria atdhetare»
(2000 e 2016) dhe «Avdi Kelmendi-jeta dhe veprimtaria atdhetare» (bashkë me Ismail Gashin, 2002 e 2016).
Zymer U. Neziri ka publikuar brenda dhe jashtë vendit qindra artikuj e studime për letërsinë, folklorin, etnologjinë e historinë. Është bashkëpërgatitës i disa botimeve të Institutit Albanologjik të Prishtinës, për G. Majerin (1998), E. Çabejn (2003), A. Çettën (2011) etj. Është kryeredaktor i librave «Kelmendi në shekuj» (2013), «Plava e Gucia në shekuj» (2016, bashkë me prof. dr. Marenglen Verlin); i dy vëllimeve me 77 kumtesa të Konferencës shkencore ndërkombëtare të vitit 2010 (bashkë me prof. dr. Shaban Sinanin) «Eposi i Kreshnikëve» (IAP-QSA, 2016); i vëllimit I «Visare të trashëgimisë kulturore të Pejës me rrethinë» (2017) etj.
Ka në dorëshkrim edhe disa monografi e vepra studimore dhe 27 vëllime të këngëve të Eposit të Kreshnikëve: Koleksioni nga Rugova «Këngë të kreshnikëve dhe balada», 12 vëllime, si dhe Koleksioni i këngëve të kreshnikëve nga pesë vende të Ballkanit, 15 vëllime, dëshmi e dosjes së Eposit të Kreshnikëve për UNESCO.
Është redaktor e recensues i shumë botimeve nga fusha e letërsisë, e folklorit, e etnologjisë dhe e historisë. Ka qenë anëtar i shumë jurive të festivaleve kombëtare të folklorit. Më 2014 është shpallur Qytetar Nderi i Bajram Currit.